چطور در ArcGIS نقشه جهت تولید کنیم – نقشه جهت در ArcMAP

معمولا زمانی که از شیب سخن به میان می آید، جهت شیب هم مورد توجه خواهد بود. معمولا این دو متغیر محیطی در ارتباط با یکدیگر مورد مطالعه قرار می گیرند و درنظر نگرفتن یکی از این دو متغیر می تواند در نتایج پروژه تاثیرات منفی بگذارد. این نوشته مفهوم جهت شیب را توضیح داده و روش تهیه نقشه جهت در Arcmap را بیان می کند.

---

هدف از این نوشتار:

• آشنایی با مفهوم جهت
• کاربرد نقشه های جهت
• روش محاسبه در نرم افزار ArcGIS
• بررسی چگونگی تعیین طبقات جهت

---

مفهوم جهت:

به شکل زیر نگاه می کنیم:

جهت شیب یعنی، شیب منطقه مورد نظر به کدام جهت از جهات هشتگانه گرایش دارد که از صفر شروع شده و تا 360 ادامه دارد. مقدار عدد شیب در شمال صفر است و در جهت حرکت عقربه های ساعت اضافه می شود.

به ساعت زیر نگاه کنید:

عدد 12 نشاندهنده جهت شمال است.
ساعت 3 نشاندهنده 90 و جهت شرق است
ساعت 6 ، 180 را نشان می دهد و نشان دهنده جنوب است
ساعت 9 نیز غرب است با مقدار 270

---

چند نکته مهم:

برای محاسبه شیب دو حالت کلی وجود داره:

1- همیشه شیب و جهت ارتباط تنگاتنگی با هم دارند و محاسبه هر دو مورد در اکثر پروژه ها رایج است.
2- نقشه جهت هم از فایل DEM قابل تهیه است و هم از فایل TIN
3- مقدار CellSize باید برابر با مقدار Cellsize فایل رقومی ارتفاع باشد.
4- جهت شمال از دو قسمت تشکیل میشود که لازم است با دستور Merge ترکیب شوند.

• قسمت اول: 0 تا 22٫5
• قسمت دوم: 337٫5 تا 360

5- شیب های صفر تا 10 عموما بدون جهت شناخته می شوند و ارزش آن ها منفی یک است.

---

کاربرد نقشه های جهت شیب در کجاست؟

نقشه های جهت نیز همانند نقشه های شیب در بسیاری از پروزه های تحقیقی از جمله کشاورزی، حفاظت خاک و آبخیزداری مثل کنترل سیلاب و فرسایش، جنگلداری، زمین شناسی، استخراج معدن، پروژه های سدسازی و آب رسانی، ایجاد شبکه های ارتباطی و راه، ایجاد شهرک های مسکونی جدید و مکان یابی ها پر اهمیت بوده و مورد استفاده قرار می گیرند. در واقع این دو نقشه به هم وابسته هستند و هر جا صحبت از شیب است باید از جهت نیز صحبت کرد.

یکی از کاربردهای مهم جهت شیب در تعیین مسیر آبراهه ها در علوم آبخیزداری است و کلا هر علومی که با منابع آب سروکار دارند.

---

طبقات جهت شیب چگونه تعیین می شوند؟

برای محاسبه جهت، دو طبقه بندی وجود دارد:

1- دسته های چهارتایی
2- دسته های هشت تایی

منظور از جهت های 4 تایی چیست؟

جهت های 4 تایی فقط 4 جهت اصلی را درنظر می گیرد. یعنی:
شمال = N = صفر تا 45 درجه  و 315 تا 360 درجه
جنوب = S = بین 135 تا 225 درجه
شرق = E = بین 45 تا 135 درجه
غرب = W = بین 225 تا 315 درجه
مسطح و تخت = Flat = صفر

جهت های هشت تایی شامل جهت های اصلی و فرعی است. یعنی:

مسطح و تخت = Flat = صفر
شمال = N = بین 0 تا 22٫5 و بین 337٫5 تا 360
شمال شرقی = NE = بین 22٫5 تا 67٫5
شرقی = E = بین 67٫5 تا 112٫5
جنوب شرقی = SE = بین 112٫5 تا 157٫5
جنوبی = S = بین 157٫5 تا 202٫5
جنوب غربی = SW = بین 202٫5 تا 247٫5
غربی = W = بین 247٫5 تا 292٫5
شمال غربی = NW = بین 292٫5 تا 337٫5

---

داده های مورد نیاز و ترتیب مراحل کار:

1- باید یک فایل رقومی ارتفاع یا DEM داشته باشیم و یا یک فایل TIN
2- انتخاب ابزار Aspect
3- تولید لایه جهت رستری
4- طبقه بندی جهت بر اساس هدف پروژه
5- در صورت نیاز: تبدیل فایل رستری به وکتوری

---

سوالات چالشی برای تفکر بیشتر:

به چه دلایل دیگری غیر از موارد بالا نقشه جهت شیب تولید می شود؟
وقتی مقدار جهت 273 باشد نشاندهنده چه جهاتی از موارد هشتگانه است؟

---