بالاترین کیفیت
آب‌های زیرزمینی یکی از مهم‌ترین منابع تأمین آب شرب، کشاورزی و صنعت هستند. اما این منابع ارزشمند به‌ویژه در مناطق خشک و نیمه‌خشک مانند ایران در معرض تهدید جدی آلودگی قرار دارند. آلودگی ناشی از کودهای شیمیایی، فاضلاب‌های خانگی و صنعتی و فعالیت‌های معدنی می‌تواند کیفیت آب زیرزمینی را به شدت کاهش دهد و بازگرداندن آن به حالت اولیه بسیار پرهزینه و گاه غیرممکن باشد.
در چنین شرایطی، ارزیابی پتانسیل آسیبپذیری آبخوان‌ها اهمیت زیادی پیدا می‌کند. منظور از آسیبپذیری، میزان حساسیت و قابلیت تأثیرپذیری یک آبخوان در برابر ورود آلاینده‌ها است. مناطقی که پتانسیل آسیبپذیری بالاتری دارند، سریع‌تر و شدیدتر از سایر مناطق تحت تأثیر آلودگی قرار می‌گیرند و نیازمند مدیریت و پایش ویژه هستند.
برای تعیین این پتانسیل، مدل‌ها و شاخص‌های مختلفی مانند دراستیک، سینتاکس، گادز و روشهای نوین مبتنی بر منطق فازی به‌کار گرفته می‌شوند. این مدل‌ها با استفاده از اطلاعاتی مانند عمق سطح ایستابی، جنس خاک، لیتولوژی سازندها، نفوذپذیری و میزان تغذیه آبخوان، نقشه‌ای مکانی از آسیبپذیری ارائه می‌دهند.
ابزارهای سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) نقش کلیدی در این فرآیند دارند؛ زیرا امکان تلفیق داده‌های مکانی و غیرمکانی، تحلیل‌های مکانی پیچیده و تولید نقشه‌های تصمیم‌یار را فراهم می‌کنند. خروجی این مدل‌ها معمولاً به شکل نقشه‌های آسیبپذیری است که مناطق با خطر بالا، متوسط و پایین را نشان می‌دهند و می‌توانند مبنای برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری در مدیریت منابع آب قرار گیرند.
این دوره آموزشی با هدف آشنایی کامل با مفاهیم، داده‌ها، روشهای کلاسیک و پیشرفته، و نحوه پیاده‌سازی آن‌ها در محیط ArcGIS pro طراحی شده است تا شرکت‌کنندگان بتوانند با اجرای عملی مدل‌ها، نقشه‌های آسیبپذیری آب‌های زیرزمینی را تولید و تحلیل کنند و در پروژه‌های تحقیقاتی یا کاربردی به‌کار گیرند.
توضیحات
کاربرد این آموزش به طور عام یادگیری گام به گام روشهای تعیین پتانسیل آسیبپذیری آبخوان (و ابزارهای مربوطه در نرم‌افزار ArcGIS Pro) و کاربردهای عملی آن و به‌‌طور خاص حل مثال ها و تمرین‌های متعدد می‌باشد.
مخاطبان این آموزش، دانشجویان و فارغ التحصیلان رشته های متعدد اعم از برنامه ریزی شهری، برنامه ریزی روستایی، شهرسازی، عمران، اقلیم شناسی، زمین شناسی، آبشناسی (هیدروژئولوژی و هیدرولوژی)، سنجش از دور و GIS، منابع طبیعی و آبخیزداری، نقشه برداری، مهندسی معدن، محیط زیست، بهداشت محیط، اقتصاد، جامعه شناسی، زیست شناسی و سایر علاقه مندان می باشند.
عناوين آموزشی
👈 مهم ترین عناوين آموزشی عبارت اند از:
بخش 1: مبانی و مفاهیم پایه
- مقدمه‌ای بر آب‌های زیرزمینی
- چرخه هیدرولوژی و جایگاه آب زیرزمینی
- مفهوم آسیبپذیری آبخوان‌ها
- اهمیت ارزیابی آسیبپذیری در مدیریت منابع آب
- آشنایی با روشهای ارزیابی آسیبپذیری
- روشهای شاخص‌محور
- مدل‌های عددی و فیزیکی
- معرفی روشهای متداول DRASTIC، GOD، SINTACS، AVI
- GIS و نقش آن در هیدروژئولوژی
- کاربرد GIS در مدلسازی مکانی
- داده‌های مورد نیاز در پروژه‌های آسیبپذیری
بخش 2: داده‌ها و آماده‌سازی لایه‌ها در ArcGIS
شناسایی و گردآوری داده‌ها
- داده‌های زمین‌شناسی (سازندها، لیتولوژی)
- داده‌های هیدروژئولوژی (عمق آب زیرزمینی، هدایت هیدرولیکی، ضخامت آکوئیفر)
- داده‌های ژئومورفولوژی و خاک
- DEM و داده‌های مشتق‌شده (شیب، زهکشی، خط‌القعر)
آماده‌سازی داده‌ها در ArcGIS
- ژئورفرنس کردن نقشه‌ها
- رقومی‌سازی (Digitizing) و ساخت Feature Class
- کار با جداول توصیفی (Attribute Table)
- مدیریت سیستم مختصات
ایجاد پایگاه داده مکانی (Geodatabase)
- ساخت Feature Dataset
- مدیریت صحت داده‌ها
بخش 3: مدل‌های آسیبپذیری در ArcGIS
روش دراستیک
- معرفی پارامترهای هفت‌گانه
- جمع‌آوری و آماده‌سازی هر پارامتر در GIS
- اعمال وزن‌ها و امتیازدهی (Rating & Weighting)
- استفاده از ابزار Raster Calculator و Map Algebra
روش GOD
- پارامترها
- مراحل مدلسازی در ArcGIS
- سایر روش‌ها
- AVI و SINTACS
بخش 4: ترکیب و تحلیل نتایج
تولید نقشه آسیبپذیری نهایی
- Raster Overlay و محاسبه شاخص نهایی آسیبپذیری
- دسته‌بندی (Classification) نقشه (خیلی زیاد، زیاد، متوسط، کم)
- نمادگذاری (Symbology) و طراحی نقشه نهایی
اعتبارسنجی مدل
- استفاده از داده‌های نیترات یا کیفیت آب برای بررسی صحت مدل
- تحلیل آماری و مقایسه‌ای
بخش 5: مبانی روش AHP
معرفی تحلیل سلسله‌مراتبی (Analytic Hierarchy Process)
تاریخچه و توسعه
مراحل اصلی AHP
- ساخت سلسله‌مراتب (هدف، معیارها، زیرمعیارها)
- مقایسه زوجی معیارها (Pairwise Comparison)
- محاسبه وزن‌های نسبی
- بررسی نرخ سازگاری (Consistency Ratio)
کاربرد AHP در ارزیابی آسیبپذیری آبخوان‌ها
- تعریف معیارها و پارامترهای مدل (مثلاً عمق سطح ایستابی، جنس خاک، لیتولوژی، هدایت هیدرولیکی، تغذیه و …)
- طراحی ماتریس مقایسه زوجی برای معیارها
- محاسبه وزن نهایی معیارها
- ادغام وزن‌ها با لایه‌های GIS برای تولید نقشه آسیبپذیری
بخش 6: مبانی منطق فازی و کاربرد آن در GIS
- مبانی منطق فازی
- تفاوت منطق بولی (0 و 1) و منطق فازی (درجه عضویت بین 0 و 1)
- مفهوم Membership Function
- انواع توابع عضویت
- ضرورت استفاده از فازی در آسیبپذیری
- محدودیت‌های روش کلاسیک DRASTIC در امتیازدهی گسسته
- مزایای فازی در مدلسازی عدم قطعیت داده‌ها
بخش 7: پیاده‌سازی مدل فازی در ArcGIS pro
- آشنایی با ابزارهای فازی در ArcGIS pro
- ایجاد لایه‌های فازی برای پارامترهای DRASTIC
- تعریف توابع عضویت مناسب برای هر پارامتر
- ترکیب لایه‌های فازی (Fuzzy Overlay)
- روشهای مختلف ترکیب (Fuzzy AND, Fuzzy OR, Fuzzy GAMMA)
- مقایسه نتایج و انتخاب بهترین روش
بخش 8: تحلیل و مقایسه نتایج
مقایسه خروجی DRASTIC کلاسیک با DRASTIC فازی
- تغییر در توزیع کلاس‌های آسیبپذیری
- مزایا و معایب هر روش
اعتبارسنجی مدل فازی
- استفاده از داده‌های نیترات / هدایت الکتریکی
- بررسی صحت نقشه با آمار توصیفی و تحلیلی
بخش 9: مبانی تحلیل حساسیت
تعریف تحلیل حساسیت و هدف از انجام آن
- نقش تحلیل حساسیت در مدل‌های آسیبپذیری آب‌های زیرزمینی
- تفاوت تحلیل حساسیت با اعتبارسنجی (Validation)
- روشهای تحلیل حساسیت در مدل‌های آسیبپذیری
روش نقشه تک‌پارامتری (Single-Parameter Sensitivity Analysis)
- مفهوم: حذف یا تغییر یک پارامتر و بررسی اثر آن بر شاخص نهایی
- محاسبه درصد تأثیر هر پارامتر (Sensitivity Index)
روش وزن‌محور (Map Removal or Weight Variation)
- تغییر وزن هر پارامتر (مثلاً در مدل DRASTIC) و مقایسه نتایج
- بررسی سناریوهای مختلف وزنی
مدرس دوره
- محمدصادق درانی نژاد
- کارشناس ارشد آب شناسی (هیدروژئولوژی)
- دارنده مدرک کارشناسی زمین شناسی از دانشگاه شیراز
- دارنده مدرک کارشناسی ارشد آبشناسی (هیدروژئولوژی) از دانشگاه شهید چمران اهواز
- بیش از چهارده سال سابقه کار به عنوان کارشناس GIS دفتر مطالعات سازمان آب منطقه ای فارس
- مدرس GIS دانشگاه شیراز، دانشگاه عالی آموزشی و پژوهشی صنعت آب و برق جنوب کشور و موسسات آموزشی و پژوهشی مختلف.
- عضو کارگروه SDI (زیرساخت داده های مکانی) شرکت مدیریت منابع آب ایران.
- نویسنده بیش از ده کتاب منتشر شده مرتبط با GIS و علوم محیطی.
- نویسنده اولین کتاب آموزش ArcGIS Pro در ایران.
- عضو بنیاد ملی نخبگان ایران.
دیدگاهها
هیچ دیدگاهی برای این محصول نوشته نشده است.