آموزش آشکارسازی نابرابری فضایی اکولوژیکی در شهر تهران

محتوای این دوره آموزشی، از یک­سو؛ بحث پیرامون آشکارسازی نابرابری­ های فضایی در درون شهرها با کمک فنون نوین تحلیل فضایی بوده و از سوی دیگر؛ نشان می­ دهد که کار بست هم­زمان رویکرد نظری و روش­ شناسی کمی در تحلیل­ ها و پژوهش ­های شهری می­ تواند نتایج و چشم ­اندازهای قابل اعتمادتری را پیش­ روی محققان قرار دهد.

ما در طی این دوره آموزشی با محور قرار دادن شهر تهران به عنوان محل مورد بحث و جمع ­آوری و تجمیع داده ­های مرتبط با شاخص­ های اکولوژیکی شامل؛ دما، تاج ­پوشش درختی (NDVI) و توپوگرافی در حوزه های آماری و در ادامه با تحلیل ضریب همبستگی درونی شاخص­ های مورد بحث به تولید نقشه نابرابری فضایی-اکولوژیکی پرداخته و در نهایت با محور قرار دادن داده ­های مرتبط با قشربندی شغلی به ریشه­ یابی نابرابری مورد بحث خواهیم پرداخت. رویکرد نظری ما در این دوره آموزشی مبتنی بر رهیافت بوم ­شناسی سیاسی شهری (Urban Political Ecology) بوده است.

بر طبق آراء اندیشمندان این حوزه شرایط مادی زندگی شهری که دربرگیرنده محیط زیست شهر نیز هست، توسط نخبگان و ذی­ مدخلان شهر، کنترل و دستکاری می­ شود تا بتواند در خدمت منافع آن ها درآید. این موضوع منجر به حاشیه راندن برخی گروه ­های اجتماعی شهر و دوری آن­ها از مواهب طبیعی و مصنوع محیط شهر می­ شود. در نتیجه کیفیت محیط شهری (هم از بعد فیزیکی و هم از بعد اجتماعی) در بعضی محله ­ها و مکان­ ها افزایش یافته و در بعضی از محله رو به کاستی می­ گذارد.

مشخصات محصول:

• مدرس: بابک بدخشان
• تخصص: مطالعات جغرافیایی
• موضوع: آشکارسازی نابرابری فضایی اکولوژیکی در شهر تهران
• نرم افزار: ArcGIS – ENVI – Excel – SPSS
• مخاطب: پژوهشگران حوزه مطالعات شهری
• نوع آموزش: ویدیویی
• مدت زمان آموزش: ۳ ساعت و ۲۱ دقیقه
• داده های تمرینی:‌ دارد
• پیشنهاد آموزش: آموزش ArcGIS در شهرسازی

تهیه محصول آموزشی:

به منظور تهیه این محصول آموزشی بر روی دکمه زیر کلیک کنید.

توضیحات محصول:

از جمله ویژگی های این محصول می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• استفاده و کاربست مجموعه­ ای غنی از مقالات و کتاب­ ها که مبانی نظری و عملی روش مورد استفاده ما را تصدیق می­ کنند.
• اولین محصول آموزشی در این ایران که به تفضیل نابرابری فضایی- اکولوژیکی را با نگاه ویژه به شرایط شهر تهران مورد بررسی قرار داده است.
• از ابتدا تا انتها روش جمع ­آوری دیتاها، استخراج شاخص­ ها و تجمیع داده­ ها به صورت کامل آموزش داده شده است.
• استفاده از داده ­های حوزه­ های آماری مرکز آمار ایران که تا پیش از این در دوره ­های آموزشی دیگر مورد توجه قرار نگرفته است.
• استفاده از نرم­ افزارهای مختلف برای رسیدن به نتایج قابل اعتماد و استناد.

عناوین آموزشی:

عناوین آموزشی به شرح زیر می باشند:

• بخش اول: تشریح اصول کلی بحث (تبیین فرآیندهای شهری­ شدن در ایران)
• بخش دوم: جمع ­آوری دیتاهای موردنیاز از مراجع مختلف
• بخش سوم: استخراج شاخص­ ها و آماده ­سازی داده ­ها برای فرآیند تجمیع در واحد حوزه آماری
• بخش چهارم: بکارگیری روش وزن­ دهی کریتیک (CRITIC) و اجرای معادله ترکیب خطی وزن ­دار در ArcGIS
• بخش پنجم: آشکارسازی نابرابری اکولوژیک در شهر تهران
• بخش ششم: دخیل کردن شاخص قشربندی شغلی به کمک معادله رگرسیون خطی چندگانه و تبیین مسئله مورد بحث

نابرابری فضایی

نابرابری­ های اجتماعی اقتصادی موجود در شهرها، اغلب در قالب الگوهای نابرابری فضایی نمایان می­ شود. فضاهای نابرابر شهری موجب می­ شوند تا فرصت­ های نابرابر در اختیار ساکنان نواحی مختلف قرار گیرند و این به توزیع نابرابر خدمات رفاهی، شکل­ گیری و رشد نواحی فرسوده و فقیرنشین و افت محرومیت نواحی شهری به عنوان عمده ­ترین پیامدهای نابرابری در نواحی شهری منتهی می­ شود. چنین فرآیندی اغلب در یک چرخه بازخوردی، منجر به تشدید تضادهای اجتماعی و تعمیق شکاف طبقاتی می­ شود. مواهب اکولوژیکی که نقش قاطع خود را در نابرابری کیفیت محیط شهری نمایان می­ شود، ناشی از روابط در هم تنیده فرایندهای اجتماعی- اقتصادی بوده و تجلی فضایی خود را با نابرابری فضایی در شهرها گره می­زند.

نابرابری اجتماعی اکولوژیکی

اصطلاح نابرابری­ های اجتماعی – اکولوژیکی توانایی­ ها و ظرفیت­ های توزیع شده نامتوازن اجتماعی برای دسترسی و کنترل منابع طبیعی و کالاهای زیست­ محیطی را توصیف می ­کند. در چارچوب تحلیل­ های شهری معمولا نابرابری اجتماعی- اکولوژیکی توانایی دسترسی به شرایط زیست­ محیطی بهتر و مطلوب­ تر شهری که در قالب دسترسی به فضاهای سبز خصوصی (حیاط­ ساکنین منازل مسکونی) و فضای سبز عمومی که در قالب پارک­ ها و فضاهای سبز حاشیه خیابان­ ها و درختان شهری تأثیرگذارند، وضعیت میکرو کلیمیایی شهر و دیگر شاخص­ های اکولوژیکی، مطرح می­ باشد.

مباحث مربوط به ریزدانگی و درشت­ دانه بودن که معمولا در ادبیات شهرسازی به ­کار می رود و در قالب ضریب سطح اشغال به صورت عرصه و اعیان جلوه ­گر است، نقش بی­ چون­ و چرای خود را بر دسترسی به فضای سبز خصوصی می­ گذارد که معمولا ساکنین طبقات اجتماعی با درآمد اندک از موهبت برخوردای از حیاط سلب شده و در این قسمت از فضاهای شهری بار این مهم بر روی فضاهای سبز عمومی گذاشته می ­شود که این مورد نیز خود به سبب توزیع ناموزون و سرانه کم آن در عمده کلان­شهرهای جهان سوم به یک بحران جدی در کیفیت شرایط اکولوژیکی شهری انجامیده است.

مناطق مرکزی تهران بیش از ۷۰ درصد ریزدانگی در قطعات مسکونی دارند که در بافت های محدودتر، این ضریب به ۹۰ درصد هم می رسد. بر خلاف محدوده مرکزی و جنوبی شهر‏، نیمه شمالی از قطعات تفکیکی بسیار گسترده تری دارد و به عنوان نمونه در مناطق ۱، ۲، ۵ و ۲۲ این نسبت به کمتر از ۵ درصد می رسد. در این میان منطقه ۲۱ نوعی استثنا تلقی می شود که دلیل کاهش نسبت ریز دانگی به عرصه های بزرگ تفکیکی در آن بر می گردد؛ ضمن اینکه در این منطقه نیز برخی اجتماعات ریزدانه به ویژه در حاشیه مناطق صنعتی نیز مشاهده می شود.

نابرابری های اجتماعی به صورت رابط ه­ای یا توزیعی به نظر می رسند که دسترسی به کالاها ، منابع یا موقعیت های مطلوب زمینه های محدودیت­ های مداوم را داشته و در محورهای مختلف و هم پوشانی نابرابری­ ها (مانند نژاد، قومیت، طبقه، جنسیت یا سن) کشیده شود. بنابراین نابرابری اجتماعی را می توان به عنوان بیان روابط قدرت و الگوهای سلطه درک کرد.

روش وزن­ دهی CRITIC

در این محصول آموزشی تعیین وزن عوامل مبتنی بر روش وزن دهی بر اساس محاسبه همبستگی و آنتروپی درونی (CRITIC) عوامل موثر در ارزیابی بوده است. روش CRITIC در سال ۱۹۸۲، توسط زلنی  پیشنهاد شده ‌است، کارشناس دخالت چندانی در آن ندارد. در این ‌روش ‌خصیصه‌ها به‌عنوان منابع اطلاعاتی مورد توجه قرار می‌گیرند و وزن ‌تعیین‌شده‌ مقدار اطلاعات ‌موجود ‌را منعکس‌ می‌کند.

تعیین ضرایب در این روش، مستلزم انجام‌ عملیاتی به‌ شرح‌ زیر است:

1. تهیه ماتریس همبستگی بین ارزش‌ های عوامل مؤثر؛
2. استاندارد کردن ارزش‌ های موجود در عوامل؛
3. تهیه ماتریس‌ یا آنتروبی، این روش با استفاده‌از کم کردن ارزش ‌ارقام موجود در ماتریس ‌همبستگی ‌عوامل ‌از عدد یک (همبستگی کامل و مستقیم) به‌دست می‌آید؛
4. محاسبه حاصل‌ضرب انحراف معیار هریک ‌از ارزش‌های عوامل مؤثر در ارزیابی و تضاد عوامل
5. تعیین ضرایب از طریق تقسیم هر ستون از حاصل‌ضرب آنتروپی و انحراف‌ معیار بر مجموع این ستون

رگرسیون چندمتغیره

جهت تعیین سهم متغیرهای مستقل در پیش بینی متغیر وابسته از تحلیل رگرسیون استفاده می شود. در تحلیل رگرسیون هدف پیش بینی تغییرات متغیر وابسته با توجه به تغییرات متغیرهای مستقل است. با استفاده از رگرسیون چندمتغیره (Multiple Regression) محقق می تواند رابطه خطی موجود بین مجموعه ای از متغیرهای مستقل با یک متغیر وابسته را به شیوه ای مطالعه نماید که در آن، روابط موجود فی مابین متغیرهای مستقل نیز مورد ملاحظه قرار گیرد. تحلیل رگرسیون چند متغیره برای مطالعه تاثیرات چند متغیر مستقل در متغیر وابسته کاملا مناسب است.

در شکل پایین روند مراحل و اصول کلی آشکارسازی نابرابری اکولوژیک در شهر تهران را ملاحظه می­ کنید.

مراحل و اصول کلی آشکارسازی نابرابری اکولوژیک در شهر تهران

قسمت هایی از آموزش:

تهیه محصول آموزشی:

به منظور تهیه این محصول آموزشی بر روی دکمه زیر کلیک کنید.

آموزش های زیر را در صورت تمایل ببینید:

• تحلیل الگوی توزیع فضایی با استفاده از روش قطاعی به کمک نرم ­افزارهای AutoCad MAP و ArcGIS
• مدل سازی روابط مکانی در آمار فضایی با استفاده از OLS و GWR